Şamanizm Nedir?

Şamanizm, Yapısı ve Tarihsel Süreci

Şamanizm milattan önceki yıllardan bu yana Türklerin ve çevrelerindeki toplulukların iç Asya ve Orta Asya’da yaşadıkları bölgelerde uyguladıkları ve Şaman ya da kam adı verilen din adamları aracılığıyla gerçekleştirilen bir inanç ve uygulamalar bütünüdür. Türk toplumunun Asya’da saptanan ilk dini Şamanizm olmuştur. Şamanizm aslında batılı araştırmacıların bir terimi olup Türklerin din adamları olan “kam” denilen adamlarına (büyücülere) verilen “şaman” adından türetilmiştir. Şaman sözcüğü Tunguzca bir söz olup bilim edebiyatına oradan geçmiştir. Dini akide ve ibadet şekli, sihri merasimden ibaret, dini-sihri mistik olaylardır. Şamanizm’in temelini ruhlara inanış ve onlarla ilişkinin oluşması, ata ruhları ile insanlar arasındaki ilişkiden ibaret saymakta, insanların yaşadığı dünya ile ruhlar dünyası olduğunu kabul eden dünyevi işlerde ruhların desteğini sağlamak için başvurulan vecd ve tedavi işlemidir.

Sibirya halklarının ilkel ruh inançlarına dayalı dünya görüşleridir.  Şamanlık bir görü, vision geleneğidir. Doğal dünyanın tanrı ve imgeleriyle bağ kurmaya yarayan değiştirilmiş bilinç konumlarının eski kullanım pratiğidir. Tipik olarak Sibirya ve Orta Asya’ya özgü bir dinsel olgu olan Şamanizm biçimleri, aynı zamanda Kuzey ve Güney Amerika’da, Avustralya yerlilerinde, Endonezya’da, Güneydoğu Asya, Çin, Tibet ve Japonya’da da görülmüştür. Asya’nın ortalarında ve Kuzeyinde konuşulan öteki dillerde Şaman kelimesine karşılık olarak kullanılan terimler şöyledir: Yakutça ojun, udojan(Kadın şaman), Moğolca bögü ve udagan, Türkçe –Tatarca Kam (Altayca kam, gam) Moğolca kami vb. Tunguzca terim Pali dilindeki samana sözcüğüyle açıklanmaya çalışılmıştır. Şamanizm belirli bir sonuç elde etmek için gerçekleştirilen özgün eylemlerdir.

Türkler şaman sözcüğü yerine Kam’ı kullanmışlardır. Kam; tabiatüstü kuvvetlerle temasa geçebilen insandır. Orta Asya Bozkırlarında, günümüze kadar izlerini devam ettirmiş olan en köklü inanç ve kültürel gelenek; Şamanizm’dir.

Şamanizm: bütün ilkel toplulukların inançlarıyla aynı temellere dayanan Amerika, Avustralya ve dünyanın çeşitli yörelerine yayılmış ilkel kandaş topluluklardaki pratiklerle örtüşen, avcılığın manevi mirasını devralmış olan Asya göçebeliğinin ayrılmaz tamamlayıcısı olan temel inanç sisteminin genel adıdır.

Şamanizm; prehistorik animistik inançlara derin köklerde bağlı bir dindir.

Şamanizm’in Kökeni

Şamanizm’in kökeni: bazı araştırmacılara göre Kuzey Sibirya iklim şartlarından kaynaklı aşırı soğuklar, silik güneş, uzun süren geceler, ıssız karlarla kaplı coğrafya, yemek ve vitamin eksikliği gibi nedenlerden dolayı bölge insanlarında sinir sistemindeki bozukluklar, ruhsal çöküntü, rüyalar görülmesi, sara nöbetleri geçirmelerine zemin hazırlamış ve Şamanizm’ in ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

Tarih öncesi Türk boylarının yaşadığı Altay ve Tuva bölgelerindeki kaya resimleri M.Ö. 4 bininci yıla aittir. Elengazh bölgesindeki kaya resimlerinde Türklerin kışın fırtına ve kasırgadan korunmak için Altay bölgesini seçtikleri anlaşılmaktadır. Yenişe ırmağının bulunduğu vadide Türk Kültür Tarihi açısından önemli veriler elde edilmiştir. 70 tane Şaman maskesi bu bölgede bulunmuştur.

Tarihteki İlk Şamanlar

İlk Şamanlar: Şamanizm, animist düşünce yapısının gelişmiş halidir. Animizmde inancın temelini ruh tapıcılığı oluşturur. Şamanizm de ise, ruh inancının yanında yaratıcı bir tanrı inancı da vardır. Sibirya Kaya Resimlerinde hayvan figürlerinden, Erken Tunç Çağı’yla birlikte Şaman figürlerine geçiş sağlanmıştır. Bu zaman dilimi de 4500 yıldan beri Şamanizm’in varlığını en Şekilde ortaya koymaktadır.

İlk Şamanların özelliklerine baktığımız zaman; Yakılmak istendiğinde, ateşten sağ çıkması, Hastaları iyileştirmesi ve ölümden kurtarması, Irmağın üzerinden geçme gibi olağanüstü becerilere sahipliği göze çarpmaktadır.  Yakut inanışlarında ilk Şaman Aan Arkıl Oyun ’un adı yer almaktadır. Adı sadece Arkıl’ da denilen bu ulu Şaman; ölüleri diriltebilir, körlerin gözlerini açabilir ve ruh hastalarını tedavi edebildiği ortadadır. Şamanlar merasime başlamadan önce koruyucu ruh olan ilk Şamanı yardıma çağırır ve hastayı tedavi etmeye başlarlardı. Adının “Fal” anlamına gelen “Irk” kökünden de anlaşıldığı gibi Arkıl, hem ilk fala hem de gelecekten ve bilinmeyenden haber veren ilk Şaman olarak karşımıza çıkmıştır. İlk Şamanın bu bahsedilen özellikleri, hem Şifacı- otacı hem de falcı özelliğini ortaya koymuştur. Şamanların toplumlar içindeki görevlerinden bahsederken de belirttiğimiz gibi, insanların yetersiz kaldıkları noktalarda en önemli yardımcı kuvvet olarak Şamanları görmeleri kaçınılmazdır.